TRỌN VẸN 12 NĂM TẠP CHÍ VĂN TỪ SỐ RA MẮT CHO ĐẾN SỐ CUỐI CÙNG (1/1/1964 - 26/3/1975)

Đúng một lục thập hoa giáp tính từ số ra mắt 1/1/1964 & đúng hai thập kỷ (một thời gian ngắn không phải là ngắn mà nói dài không phải…là dài để có được “công trình” này) từ ngày tôi sưu tầm những số đầu tiên tạp chí (&giai phẩm) Văn, để có được đầy đủ 210 số bán nguyệt san Văn và tiếp theo sau là các số Giai Phẩm (*). Có những hiện vật khó/ không thể quy đổi thành tiền, vì nhiều khi có tiền cũng không kiếm được. Nào có thể mua được định mệnh, mua được những hạnh ngộ hãn hữu, những tình cờ…được sắp đặt, những gom góp chắp vá qua tơi bời của điêu linh, của tàn nhẫn thời gian…mà mỗi tờ báo đã như là một sinh mệnh.

“Đầy đủ mọi lập trường, khuynh hữu có, lừng khừng có, khuynh tả có; đầy đủ mọi thế hệ, trẻ có, già có; đầy đủ mọi tài năng, nghiệp dư có, chuyên nghiệp có; đầy đủ mọi chiều hướng, cổ điển, lãng mạn, tả chơn, siêu thực, hiện thực, hiện sinh, hiện đại và nhiều thứ khác nữa. Chính nhờ mô hình làm văn như vậy, xin nhắc: độc lập, cởi mở, không qui lụy bất cứ định chế hay trường phái nào, mà tạp chí Văn và đặc san Tân văn đáp ứng được nhu cầu khẩn thiết của độc giả lẫn tác giả bấy giờ. Đúng như họ mong muốn, đòi có một chỗ để viết và để đọc nhiều loại tác phẩm chiều hướng khác nhau, phong cách khác nhau, giọng nam giọng trung giọng bắc song song với nhau - họ đã quá ngấy thứ văn chương lụt đầy hai nửa đất nước thời ấy, thứ văn chương độc thoại một chiều và đúng lập trường trong lời ăn tiếng nói, vừa thô thiển vừa nhạt nhẽo.” - xin dẫn lại một đoạn ngắn dịch giả Trần Thiện Đạo tóm tắt về các “khuynh hướng” trên Văn. Quả thật vậy, lần giở từng số một ta có thể điểm qua:

Những số rất “đương thời”, tiệm cận với văn chương thế giới khi giới thiệu rất nhanh chóng & gần như cùng lúc những nhà văn & tác phẩm thời danh lúc bấy giờ: Albert Camus, Stefan Zweig, Alberto Movaria, Guy de Maupassant, André Malraux,Jacques Prevert, William Faulkner, Kafka, Francoise Sagan, Ernest Hemingway, Saint-Exupéry, Graham Greene, Hermann Hesse, Simone de Beauvoir, Marcel Proust,André Gide, Léon Tolstoi, Kawabata, Jean Paul Satre…, những số trang trọng tưởng niệm những tài danh của văn chương Việt: Nhất Linh, Lê Văn Trương, Triều Sơn, Tản Đà, Nguyễn Bính, Vũ Trọng Phụng, Hàn Mạc Tử, Hồ Biểu Chánh, Đinh Hùng, Bích Khê, Hoàng Đạo, Khái Hưng, Phạm Duy Tốn, Thạch Lam, Tchya Đái Đức Tuấn, Y Uyên, Doãn Dân,…; những số “tưởng mộ” các văn nhân: Bùi Giáng, Vũ Khắc Khoan, Thanh Tâm Tuyền, Võ Hồng, Hồ Dzếnh, Quách Tấn…; những số Văn về “văn chương nữ giới” tuyển tập một “hiện tượng” đặc sắc của văn chương trước 1975; những số Giáng Sinh, Xuân & “đầu xuân lộc mới” mang một dư vị & cảm hoài khó tả của một miền Nam & Việt Nam đẹp-buồn: tập hợp những tên tuổi cự phách của các tác giả thời danh, quy tụ các tên tuổi 3 miền: từ “lão thành” Vũ Hoàng Chương, Ðông Hồ, Vũ Bằng, Lê văn Trương cho đến “thời danh” và “ăn khách” như: Nguyễn Mạnh Côn, Võ Phiến, Linh Mục Thanh Lãng, giáo sư Nguyễn Văn Trung, Mai Thảo, Doãn Quốc Sỹ, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam, Nguyên Sa, Thanh Tâm Tuyền, Thảo Trường, Vĩnh Lộc, Văn Quang, Phan Du, Võ Hồng, Ðặng Tiến, Trần Thiện Ðạo, Tô Thùy Yên, Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Minh Hoàng, Vũ Ðình Lưu, Nguyễn Ðình Toàn, Tuấn Huy, Viên Linh, Ðỗ Quí Toàn, Phạm Công Thiện, Cung Trầm Tưởng, Nguyễn Xuân Hoàng, Hoàng Ngọc Biên, Dương Nghiễm Mậu, Thanh Nam, Phan Lạc Phúc, Phan Lạc Tiếp Huỳnh Phan Anh, Nguyễn Quốc Trụ, Nguyễn Mộng Giác, Tạ Ký, Trần Dzạ Từ… về các nhà văn nữ, có Túy Hồng, Nhã Ca, Trùng Dương, Nguyễn Thị Hoàng, Nguyễn Thị Thụy Vũ…những số Xuân Đặc Biệt chính là một chứng từ khi muốn nói đến cái đẹp của văn chương & cũng là một thế giới thu nhỏ khi ai muốn đọc hoặc tìm hiểu về “văn chương miền Nam”, ở đó lấp lánh chút niềm bình an qua từng con chữ khi những hoài vọng của một tương lai tươi sáng hơn, yên bình hơn dù rằng qua ngọt ngào của “nắng thi ca, mưa tiểu thuyết” hay qua những những tiếng kêu trầm thống của những cây bút tràn đầy sinh lực “ngoài vòng đai” trong cơm trầm luân của chiến tranh…qua những số Xuân rất “nặng ký” (cả nghĩa đen & nghĩa bóng); các Tuyển Tập với tên của một tác phẩm được lấy ra làm tên số báo trên trang bìa rất thơ như một làn gió làm dịu nhẹ bớt cái rát buốt của chiến tranh, cái căng thẳng của thời cuộc lúc bấy giờ (hầu hết đều theo tiêu chí uỷ lạo cho các cây bút trẻ, những gương mặt không-thời-danh, những cây bút dấn thân trong cuộc chiến….) có thể kể đến như: Mây mùa thu, Lệ đá đêm sâu, Mưa khóc tan mùa, Lối về chợ Trúc, Nói với mùa thu, Phiến đá chưa mòn, Sầu xưa chín rụng, Mưa chưa dứt hạt, Bóng tối vây quanh, Khi mùa mưa tới, Trên ngọn sầu đông, Mịt mờ thức mây, Tiếng hát lên trời, Trong nỗi buồn vàng, Mảnh vụn trong hồn người, Mùa đông trong trí nhớ… ; mạnh mẽ và trực diện hơn cho cuộc chiến như: Viết Trong Khói Lửa, Văn chương trong thời bình, Mở mắt nhìn quê hương, Trên vai Việt Nam…; những số đặc biệt về Thơ về Hội Họa về Sân Khấu, những số ghi thẳng chủ đề “cây bút trẻ” ân cần giới thiệu & khai phá những giọng văn rất mới và chính là những khởi đầu cho những tên tuổi và đều có những dấu ấn riêng sau này…như thư ngỏ mở đầu số 11 “Những cây bút trẻ đang lên”: “…Văn nghiệp của những cây bút góp mặt nơi đây mặc dù còn đang được xây đắp bằng rất nhiều công khó, cũng đã có được ít nhiều sắc thái riêng biệt khả dĩ xác nhận sự hiện diện của họ trên văn đàn. Họ đang cố vươn tới, đi lên. Nội sự cố gắng đó thiết tưởng đã đủ để bạn đọc tiếp nhận tác phẩm của họ bằng rất nhiều thiện cảm” (có thể kể đến: Trần Hoài Thư, Hà Thúc Sinh, Hồ Minh Dũng, Trần Dzạ Lữ, Nguyễn Lương Vỵ, Mường Mán, Ngụy Ngữ, Cao Thoại Châu, Lâm Chương, Huy Tưởng, Đynh Trầm Ca, Phan Nhự Thức, Hà Nguyên Thạch, Lâm Hảo Dũng, Vũ Hữu Định, Phạm Cao Hoàng, Nguyễn Thị Minh Ngọc,…)

Về hình thức, các bìa Văn còn là một tuyển tập những bức tranh rất u hoài, rất “văn chương”, rất “trữ tình”, những vóc dáng “em gầy như liễu trong thơ cổ”, những gương mặt đẹp-đau-thương, những đường nét khêu gợi trí tưởng, những mảng màu siêu thực …trên bìa của Văn khiến tạp chí này - ngoài giá trị nội dung không thể phủ nhận - còn bật lên với những giá trị thẩm mỹ và có thể được xem là một trong số ít những tạp chí văn chương được chăm chút nhất về mặt “mỹ thuật” của làng báo chí “ngàn hoa đua nở” trước 1975. Những họa phẩm ấy đến từ các họa sĩ: Văn Thanh (cũng là người vẽ logo), Ngọc Dũng, Rừng, Thái Tuấn, Nguyễn Trung, Nguyên Khai, Lê Vĩnh Ngọc, Hồ Đắc Ngọc, các bức chân dung văn nghệ sĩ “kinh điển” & hình màu chụp bởi Trần Cao Lĩnh…

Tòa soạn Văn ở 38 Phạm Ngũ Lão, cũng là nhà in của ông Nguyễn Đình Vượng. Ông Vượng đứng tên chủ nhiệm Văn với Trần Phong Giao lo phần bài vở. Trần Phong Giao, trước khi đảm nhận tờ Văn làm việc ở tạp chí Tin Sách của Hội Văn Bút do linh mục Thanh Lãng làm Chủ tịch. Ngoài công việc làm báo, Trần Phong Giao còn sáng tác và dịch sách.

Văn như ngay từ số đầu đã đề ra chủ trương: dành cho lớp độc giả hiếu học ham đọc, ưa suy nghĩ.

Tờ Văn, Trần Phong Giao đảm nhận từ số 1 năm 1964 đến cuối năm 1971 thì ngưng. Ông rời khỏi tòa soạn với một lá thư gởi bạn đọc cùng ngỏ lời chia tay với những người viết trẻ. Tiếp tục công việc cho Văn, ông Nguyễn Ðình Vượng mời hai nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng và Mai Thảo. Hơn một năm giữ vai trò phụ trách bài vở, nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng vì bận công việc dạy học lại thôi, để một mình nhà văn Mai Thảo cáng đáng. Nhà văn Mai Thảo một mình với tờ Văn, đã giữ được tới số cuối cùng, ngừng hẳn khi cuộc chiến đi tới giai đoạn kết thuc (& sau đó, ông đã tục bạn Văn hải-ngoại…từ 1982 - 1996 & trao lại giai đoạn sau (cũng cho) Nguyễn Xuân Hoàng từ 1/1997 – 4/2007)

Ngoài những tác giả thời danh hoạt động tại Saigon thời bấy giờ, trong một bài viết nhà văn Nguyễn Chí Kham đã tổng kết những gương mặt không đến từ Saigon nhưng góp một tiếng nói hết sức mạnh mẽ trong quá trình Văn được phát hành như sau: “…báo Văn đã có một công lớn dạy viết văn cho lớp người trẻ bằng sự kích thích họ đọc nhiều, suy nghĩ nhiều, tự dưng khám phá vỡ ra được một cách nhìn, một cách viết.

Chỉ sau một năm đầu còn ít ỏi, lớp trẻ chỉ mới có một số tên tuổi sớm xuất hiện trên Văn như Y Uyên, Phan Duy Nhân, Ðào trường Phúc, NH Tay Ngàn, Trần Như Liên Phương, Nguyễn Vũ Ðan Vy, Nguyên Vũ, Thái Lãng, Lê Cao Nguyên, Văn Lệ Thiên qua những năm sau, những cây bút lúc đầu hẳn còn non kém dần tiến lên làm nên một đội ngũ, một lực lượng dự trữ cho Văn. Khi được một đội ngũ trẻ có học vấn, yêu thích văn chương, anh Trần Phong Giao rất hài lòng và kỳ vọng. Từ tỉnh đầu giới tuyến đến Sài Gòn, đến miền Ðông, miền Tây đã có:

- Quảng Trị: Phan Phụng Thạch, Thạch Nhân, Sương Biên Thùy

- Huế: Trần Doãn Nho, Hồ Minh Dũng, Trần Dzạ Lữ, Lê Bá Lăng, Thái Ngọc San, Lê Văn Ngăn, Lữ Quỳnh, Mường Mán, Ngụy Ngữ, Hoàng Hạ Lan, Hoàng Ngọc Tuấn, Huỳnh Hữu Ủy, Lê Nhược Thủy, Yên My, Trần yên Du, Trần Ðình Sơn Cước, Võ Quê.

- Ðà Nẵng: Nguyễn Nho Sa Mạc, Chu Trầm Nguyên Minh, Phương Tấn, Luân Hoán, Thành Tôn, Hà Thúc Sinh

- Hội An: Thái Tú Hạp, Ðinh Trầm Ca, Hoàng Thị Bích Ni.

- Tam Kỳ: Huy Tưởng, Tần Hoài Dạ Vũ, Nguyễn Nhật Ánh, Trần Hoài Thư

- Quảng Ngãi: Hà Nguyên Thạch, Mê Cung, Phan Nhự Thức, Vương Thanh.

- Qui Nhơn: Trần Phiên Ngung, Ðặng Tấn Tới, Võ Chân Cửu.

- Tuy Hòa: Nguyễn Lệ Uyên, Trần Huyền Ân, Hoàng Ðình Huy Quan, Mang Viên Long, Cảnh Cửu.

- Nha Trang; Phạm Chu Sa, Văn Lệ Thiên

- Phan Rang: (không nhớ)

- Phan Thiết, Nguyễn Bắc Sơn, Nguyễn Thị Ngọc Minh

- Pleiku: Kim Tuấn, Lâm Hảo Dũng.

- …

Dù ở xa thủ đô Sài Gòn, nhưng từ các tỉnh miền Trung, miền Ðông, miền Tây, hay cao nguyên, sáng tác của những cây bút trẻ kể trên vẫn gởi đến Văn một cách đều đặn và thể hiện sự tiến bộ rõ rệt. Những sáng tác của người viết mới, không chỉ giữa anh em cùng lứa tuổi biết nhau mà còn được các nhà văn đàn anh để mắt đến. Từ đó, mỗi người viết trẻ có chỗ đứng, một vị trí vững vàng trên Văn. Ðể khích lệ, mỗi năm, người phụ trách bài vở Trần Phong Giao cũng dành một vài số đặc biệt cho tất cả những cây bút trẻ được thành danh.”

…

“Bàn tay làm sao níu một đời vừa đi qua

Bàn tay làm sao giữ một thời yêu thiết tha…” (Trầm Tử Thiêng)

Tôi đang giữ đây, tròn 1 giáp - 12 năm 1964-1975 của một “di tích” văn chương thăng trầm nhưng rực rỡ… Để có được những số liên tiếp, may mắn thôi chưa đủ, còn là một chữ duyên & phận. Đằng đẵng của hơn 4000 ngày & sống sót sau hơn nửa thế kỷ chứa trong nó nhiều hơn là những áng văn đoạn thơ - còn là khai phóng, còn là nhân bản, còn là rộng mở của viết & đọc, còn là khói lửa, còn là máu & nước mắt, là chôn sâu, là xé nát, là một “chứng từ” tri thức, còn là Nam Việt Nam, còn là một “quê hương thu nhỏ”, còn là một “Sài Gòn kiếp trước”...ngỡ như “kiếp xưa bước nhẹ về”.

(*) Bán nguyệt san Văn ra đời đầu tháng giêng năm 1964, với chủ nhiệm: Nguyễn Đình Vượng, thư kí tòa soạn: Trần Phong Giao, ban biên tập: Tràng-Thiên, Nguyễn Minh-Hoàng, Nguyễn Ngọc-Phách, Trần Thiện-Đạo và Thư-Trung. Số 209 (ra ngày 1/9/1972) là số ra quyết định kết thúc hình thức Bán Nguyệt San (đọc lí do trong “Thư tạm biệt thân hữu & bạn đọc”) và số 210 (ra ngày 15/9/1972) là số loan tin đổi thành Giai Phẩm Văn.

- 210 số bán nguyệt san Văn chính xác theo danh sách của chính báo Văn lập ra để bạn đọc theo dõi & hỏi mua các số thiếu (list cuối cùng cập nhập chính trong số bán nguyệt san đánh số cuối: 210) . Giai Phẩm Văn mình đang có (tính luôn 3 số Xuân 1973-1974-1975) tổng cộng 47 số thay vì 57 như trong một số list chưa xác minh đó giờ hay thấy trên internet. Theo quá trình sưu tầm & tìm kiếm của mình thì tạm thời vẫn chưa thấy quyển nào khác ngoài các quyển này.

- Hình bìa, Mục lục & ngày phát hành của 210 + 47 cuốn này sẽ được cập nhập sắp tới.

20/12/2023

(20 năm từ ngày đầu biết đến tạp chí Văn)

Bài viết và hình ảnh sưu tầm từ fb anh Huy Vespa

Link bài viết gốc: http://tinyurl.com/mr39v9ds

Huyvespa@gmail.com